အေျပာင္းအလဲမွာ ဘယ္လိုကဗ်ာေတြ ေရးၾကမလဲ

အေျပာင္းအလဲမွာ ဘယ္လိုကဗ်ာေတြ ေရးၾကမလဲ

ဒီေမးခြန္းကို ေမးေနၾကတာ အခုမွမဟုတ္ပါဘူး။ ၂၀၁၀ ေနာက္ပိုင္းကတည္းက ျဖစ္ပါတယ္။ အထူးသျဖင့္ ႏိုင္ငံျခားသားေတြပါ။ သူတို႔ကေတာ့ ျမန္မာျပည္ကို အျပင္ကၾကည့္ၿပီး ေျပာင္းလာၿပီလို႔ ထင္တာကိုး။ ၂၀၁၀ တုန္းက အမ်ားဆံုးၾကားရတဲ့ စကားကေတာ့ “transition အကူးအေျပာင္း” ဆိုတာပါ။ ၂၀၁၅ မွာေတာ့ “change အေျပာင္းအလဲ” ဆုိတဲ့ စကားလံုးကို ပိုသံုးလာၾကပါတယ္။ တူမလိုလိုနဲ႕ ကြဲေတာ့ကြဲပါတယ္။ ကူးေျပာင္းတာျဖစ္ျဖစ္ ေျပာင္းလဲတာျဖစ္ျဖစ္ ေန႕ခ်င္းညခ်င္းေတာ့ အသစ္ရဲ႕ အႏွစ္သာရေတြကို ခံစားရဖို႔ မလြယ္ပါဘူး။

စိစစ္ေရးတင္းက်ပ္စဥ္ကာလက ကဗ်ာေတြ ျဖတ္ေတာက္ခံရတယ္။ ပိတ္ဆို႔ခံရတယ္။ ကဗ်ာစာအုပ္တစ္အုပ္ ထြက္ဖို႔အေရး အခ်ိန္ယူရတယ္။  ၂၀၀၈ ခု ဇြန္လ ခ်ယ္ရီ မဂၢဇင္းမွာ ထုတ္ေဝခဲ့တဲ့ ဆရာလွသန္းရဲ႕ ဒီပရဂၤ ဟာ တစ္ႏိုင္ငံလံုးက ကဗ်ာဖတ္သူေတြၾကား ျပန္႔ႏွံ႕သြားခဲ့တယ္။ ေနာက္ေၾကာင္းျပန္ အေရးယူလို႔ ခ်ယ္ရီ အယ္ဒီတာအဖြဲ႕ အေျပာင္းအလဲ လုပ္လုိက္ရပါတယ္။  ၂၀၀၈ ဇန္နဝါရီ အခ်စ္ဂ်ာနယ္ထဲက ဆရာေစာေဝရဲ႕ကဗ်ာထဲမွာ အာနာရူးႀကီးမွဴးႀကီးသန္းေရႊ လို႔ ကဗ်ာစာေၾကာင္းအစ စာလံုးေတြကို ေဒါင္လိုက္စီထားလို႔ ကဗ်ာဆရာ ေထာင္က်သြားပါတယ္။  ဒီလို အမႈကိစၥေတြ ျဖစ္ပြားခဲ့ပါတယ္။ 

အင္တာနက္ သံုးစြဲလာၾကတဲ့အခါ စိစစ္ေရးရွိစဥ္ကာလမွာ စိစစ္ေရးနဲ႕ မလြတ္ႏိုင္တဲ့ ကဗ်ာေတြကို အြန္လိုင္းမွာ လြတ္လပ္စြာတင္လာၾကတယ္။ စိစစ္ေရးနဲ႕ မလြတ္ႏိုင္ဘူးဆိုတာ ႏိုင္ငံေရး တစ္ခုတည္းမဟုတ္ပါဘူး။ ဘာသာေရး လူမႈေရးဆိုင္ရာ အေၾကာင္းအရာေတြ စကားလံုးေတြလည္း ပါပါတယ္။ စိစစ္ေရး မရွိေတာ့တဲ့အခါ ကဗ်ာစာအုပ္ေတြ အမ်ားအျပားထြက္လာတယ္။ ကဗ်ာဆရာဆရာမ အသစ္ေတြလည္း ပိုမ်ားလာတာကို ေတြ႕ရတယ္။ ဒါေပမဲ့ အဲဒီအခ်ိန္က စိစစ္ေရး မရွိေတာ့တာကလြဲလို႔ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးစနစ္နဲ႕ အုပ္ခ်ဳပ္သူေတြဟာ ဒီမိုကေရစီ နည္းလမ္းက် ျပည္သူ႕ကိုယ္စားလွယ္လို႔ ေျပာႏိုင္တဲ့ အေနအထားမွာ မရွိပါဘူး။ အျမင္အားျဖင့္ လြတ္လပ္ေသာ္လည္း လံုၿခံဳတယ္လို႔ေတာ့ မဆိုႏိုင္ေသးပါဘူး။

၂၀၁၄ ခုႏွစ္ PEN Myanmar ႏွစ္လည္ညီလာခံမွာ ေခတ္ၿပိဳင္စာေပ ေဆြးေႏြးပြဲတစ္ခု လုပ္ေတာ့ ဆရာေဇယ်ာလင္းက ေျပာပါတယ္။ အကူးအေျပာင္းမွာ ဘယ္လိုကဗ်ာေတြေရးၾကမလဲ ဆိုေတာ့ ဝါရင့္ကဗ်ာဆရာမ တစ္ဦးက “ကၽြန္မေရးတတ္တဲ့ ကဗ်ာမ်ိဳးေတြပဲ ကၽြန္မ ဆက္ေရးမွာပါ” လို႔ ေျပာဖူးတယ္ တဲ့။ ဒါဟာ မွတ္သားစရာပါ။ ေရးတတ္သလိုပဲ ေရးမယ္ဆိုတာလည္း အေတာ္မ်ားမ်ားအတြက္ ျဖစ္ႏိုင္ပါတယ္။ အသစ္ကိုေတြ႕ရွိဖို႔ လိုက္ေျပာင္းဖို႔ မလြယ္ပါဘူး။ ဒါေပမဲ့ မေရးတတ္တာမ်ိဳးေတြ ေရးတတ္ေအာင္ ႀကိဳးစားေနတဲ့ ကဗ်ာဆရာေတြလည္း အမ်ားအျပားရွိၾကတယ္။ အထူးသျဖင့္ စူးစမ္းမႈအားေကာင္းတဲ့ လူငယ္ထုထဲမွာပါ။ 

တခ်ိဳ႕အေျခအေနေတြမွာ တားျမစ္ပိတ္ဆို႔ခံထားရတဲ့အတြက္ အႏုပညာလက္ရာေတြ ပိုအားေကာင္းလာတတ္တယ္ ဆိုတာရွိႏိုင္ပါတယ္။ ဒီအေၾကာင္းကို တစ္ခါက ေဆြးေႏြးပြဲတစ္ခုမွာ ထည့္ေျပာျဖစ္ခဲ့တယ္။ အတိုခ်ဳပ္ပဲ ေျပာခ်ိန္ရတဲ့အတြက္ ဝါရင့္စာေရးဆရာႀကီးတစ္ေယာက္ကေတာင္ သိပ္အစာမေၾကပါဘူး။  “စာေတြပိုေကာင္းေအာင္ စိစစ္ေရးေတာ့ ျပန္မသြားႏိုင္ဘူး” လို႔ ဆိုပါတယ္။ တကယ့္တကယ္ ဆိုလိုတာကေတာ့ ေဖာက္ထြက္ႏိုင္ေအာင္ ရုန္းကန္လႈပ္ရွားရင္း ထြက္ေပၚလာတဲ့ လူသားရဲ႕ တီထြင္ဖန္တီးမႈစြမ္းရည္ကို ေျပာျပတာပါ။ ပိတ္ဆို႔ကာမွ ပိုအားေကာင္းတဲ့ လက္ရာေတြဟာ စာေပထဲမွာေတာ့ ပရိသတ္အမ်ားနဲ႕ ပိုကင္းကြာတဲ့ အမ်ိဳးအစားေတြမွာ ပိုရွိတတ္ပါတယ္။ ဥပမာ လူတိုင္းမဖတ္ၾကတဲ့ စာေပအမ်ိဳးအစားျဖစ္တဲ့ ကဗ်ာ လိုမ်ိဳးပါ။ ပိတ္ဆို႔ထားလို႔ ဆန္းသစ္လာတာဟာ ပန္းခ်ီေတြ၊ visual art ေတြမွာလည္း ေတြ႕ရပါတယ္။ တရုတ္ျပည္က တင္းက်ပ္မႈေတြ ရွိေနေသးတဲ့ စနစ္ေအာက္မွာ အိုင္ေဝေဝလို အားေကာင္းတဲ့ အႏုပညာရွင္ ေပၚထြက္လာပါတယ္။ မည္သို႔ပင္ျဖစ္ေစကာမူ လြတ္လပ္တဲ့ စနစ္သစ္ေအာက္မွာေတာ့  အႏုပညာ မ်ိဳးစံုဟာ တီထြင္ဖန္တီးဖို႔ အခြင့္အေရးေတြ ပိုရလာၿပီး အကန္႔အသတ္မဲ့ စိတ္ကူးစိတ္သန္းေတြနဲ႕ ပိုမိုထူးျခားေျပာင္ေျမာက္တဲ့ လက္ရာေတြ ဖန္တီးႏိုင္လာရမွာပါ။ 

၂၀၁၂ အိုင္အိုဝါ သြားတုန္းက “ဘာအေၾကာင္းေတြကို စာေရးၾကမလဲ” ဆိုတာနဲ႕ ပတ္သက္လို႔ ထုိင္ဝမ္က ကဗ်ာဆရာတစ္ေယာက္၊ ေတာင္ကိုရီးယားက စာေရးဆရာတစ္ေယာက္နဲ႕ ေဆြးေႏြးခဲ့ဖူးပါတယ္။ အခ်က္ ၂ ခ်က္ ရွိပါတယ္။ တစ္ခ်က္ကေတာ့ “မင္းတို႔ျမန္မာႏိုင္ငံမွာ ဘံုရန္သူ ဒါမွမဟုတ္ ဘံုပစ္မွတ္ တစ္ခုရွိေနတယ္။ ငါတို႔ဆီမွာ အဲဒီလို လူတိုင္းက ပစ္မွတ္ထားတဲ့အရာ မရွိဘူး” လို႔ဆိုပါတယ္။ ေနာက္တစ္ခ်က္ကေတာ့ ေန႔စဥ္လူမႈဘဝထဲက ဆင္းရဲမြဲေတမႈေတြ၊ အခက္အခဲေတြပါ။ ဆင္းရဲျခင္း ကင္းလြတ္တဲ့ ႏိုင္ငံဆိုတာ မရွိႏိုင္ေပမဲ့ သူတို႔ဆီမွာေတာ့ ေျပလည္တဲ့အဆင့္တစ္ခုအထိ ရွိေနတယ္ဆိုတာက ကိုယ္နဲ႕ယွဥ္ရင္ သိသိသာသာ ထင္ရွားပါတယ္။ သူတို႔ဆီမွာ ဒီမိုကေရစီအရ လူထုကတင္ေျမွာက္ထားတဲ့ အစိုးရရွိေနတယ္။ လူမႈဘဝေတြက စီးပြားေရး ေျပလည္လာၾကတယ္။ ၿမိဳ႕ျပလည္း ဆန္လာၾကတယ္။ ဒီေတာ့ကာ “ဘာအေၾကာင္းေတြကို စာထဲ ထည့္ေရးမလဲ ဆိုတာ ခက္ခဲလာတယ္” လို႔ ဆိုပါတယ္။ တစ္ဖက္ကလည္း စိတ္ဝင္စားစရာေကာင္းတာက “အေၾကာင္းအရာဘက္ကို အာရုံမစိုက္ဘဲ အေရးအသားဘက္ကို ဆန္းသစ္ဖို႔ပဲ အာရုံစိုက္လာၾကတာမ်ိဳး ရွိလာတယ္” တဲ့။ ၿပီးေတာ့ “အျပင္ဘက္က အေၾကာင္းအရာေတြကို မၾကည့္ေတာ့ဘဲ မိမိကိုယ္တြင္းကို ျပန္ၾကည့္တာ၊ ငါ ကို ဖြင့္ဆိုတာ၊ ရွာေဖြတာ ေတြဟာ စာေပလက္ရာေတြထဲမွာ ထင္ဟပ္လာတယ္” တဲ့။ အဲဒီအျပင္ “စာေရးသူတစ္ဦးရဲ႕ ပစ္မွတ္နဲ႕ ေနာက္တစ္ဦးရဲ႕ ပစ္မွတ္ဟာ မတူညီတဲ့အတြက္ စာေပလက္ရာေတြၾကား ကြဲျပားမႈေတြ  ပိုရွိလာတယ္” တဲ့။ ဒါေတြဟာ အလြတ္သေဘာ ေျပာဆိုခဲ့ၾကတာေတြမို႔ ကိုးကားရတာ ခက္ခဲပါတယ္။ နမူနာ လက္ရာေတြရွာေဖြၿပီး သုေတသန လုပ္ႏိုင္ရင္ ပိုေကာင္းမွာပါ။

စင္ကာပူတို႕ ဂ်ပန္တို႔မွာလည္း ဒီသေဘာဆန္ဆန္ပဲ ျဖစ္မယ္။ အေမရိကမွာေတာ့ “လြတ္လြတ္လပ္လပ္ လူတိုင္းေရးခြင့္ရွိတဲ့အခါ ကိုယ္ေရးတဲ့ကဗ်ာ သိသာထင္ရွားဖို႔ “ေပါက္” ဖို႔ အတြက္ ၿပိဳင္ဆိုင္မႈ အလြန္မ်ားတယ္” လို႔ အေမရိကန္ ကဗ်ာဆရာေတြက ဆိုပါတယ္။ ကြန္ဆက္ခ်ဴရယ္ကဗ်ာဆရာ ကဲနက္ဂိုးလ္စမစ္ဟာ ကေနဒီလုပ္ႀကံမႈ၊ မိုက္ကယ္ဂ်က္ဆင္ေသဆံုးမႈ၊ 9-11 စတဲ့ အေမရိက အျဖစ္ဆိုး ၇ ခုနဲ႕ ပတ္သက္တဲ့ သတင္းအခ်က္အလက္ေတြ  ယူသံုးထားတဲ့“The Day” ဆိုတဲ့ ကဗ်ာရွည္မွာ လူေတြရဲ႕ စိတ္ဝင္စားမႈကို ဖမ္းစားႏိုင္ခဲ့ေပမယ့္ ၂၀၁၄ ခုႏွစ္က ဖာဂူဆန္မွာ ေသနတ္ပစ္ခံရတဲ့ မိုက္ကယ္ဘေရာင္း ရဲ႕ ေသဆံုးမႈမွတ္တမ္းကို ကြန္ဆက္ခ်ဴရယ္ကဗ်ာအျဖစ္ ယူသံုးလိုက္တဲ့အခါမွာေတာ့ လူမ်ိဳးေရးခြဲျခားမႈ၊ လူသားခ်င္း စာနာစိတ္ကင္းမဲ့မႈေတြေပၚမွာ အျငင္းပြားဖြယ္ ဟိုးေလးတေက်ာ္ေက်ာ္ ျဖစ္ခဲ့ရပါတယ္။ လြတ္လပ္မႈ နဲ႕ ဒီမိုကေရစီ ရွိေနေပမဲ့လည္း လူမႈစည္းမ်ဥ္းေတြက ျပဌာန္းထားဆဲမို႔ စဥ္းစားစရာျဖစ္ပါတယ္။ 

ေခတ္စမ္းစာေပကာလက ေခတ္စမ္းကဗ်ာေတြဟာ ကဗ်ာဆိုရင္ ဘယ္လိုပံုစံ ဘယ္လို အတည္အခန္႔ ေရးရမယ္ ဆိုတဲ့ အေတြးေတြကို ေတာ္လွန္ခဲ့ၾကတယ္။ ဒါေပမဲ့လည္း ေခတ္စမ္းကဗ်ာေတြဟာ “အေရးအသား ေခတ္မီေသာ္လည္း စိတ္ကူးယဥ္ကမၻာထဲမွာပဲ ရွိတယ္ဆိုတဲ့ ေဝဖန္မႈေတြ ရွိခဲ့ေပမယ့္ ႏိုင္ငံေရး၊ အမ်ဳိးသားေရးစိတ္ဓာတ္ေတြနဲ႔ တိုင္းျပည္လြတ္လပ္ေရးလႈပ္ရွားမႈေတြအေပၚ ထင္ဟပ္ေစတဲ့ စာေပအေရးအသားေတြက ေခတ္စမ္းစာေပမ်ားထဲမွာလည္း ရွိေနပါတယ္” လို႔ ဆရာပန္းခ်ီထိန္လင္းရဲ႕ “ေခတ္စမ္းစာေပမွ ႏိုင္ငံေရး” ဆိုတဲ့ ေဆာင္းပါး တစ္ပုဒ္မွာ ကဗ်ာနမူနာေတြနဲ႕တကြ ေဖာ္ျပထားတာကို ဖတ္ဖူးပါတယ္။ ထိုနည္းတူပါပဲ ဒီေခတ္ကာလ ကဗ်ာေတြထဲမွာ စမ္းသပ္မႈေတြ၊ ႏိုင္ငံရပ္ျခား ကဗ်ာေဗဒေတြကို ျမန္မာမႈျပဳတာေတြ၊ ေရးသူနဲ႔သာ သက္ဆိုင္တဲ့ ပုဂၢလိကဆန္မႈေတြ၊ စိတ္ကူးယဥ္မႈေတြ ရွိေနေပမဲ့ ဒီစနစ္ေအာက္မွာ ျဖတ္သန္းေနရသူမ်ားပီပီ ႏိုင္ငံေရးဆိုတဲ့ အဓိပၸာယ္ဖြင့္မႈတစ္ခုနဲ႕ ပတ္သက္ဆက္စပ္ေနတဲ့ အေၾကာင္းအရာေတြ၊ ေခတ္ၿပိဳင္ခံစားမႈေတြကို ျမင္ေနရဆဲပါ။

ဒီမိုကေရစီနည္းလမ္းတက် တင္ေျမွာက္ထားတဲ့ ျမန္မာအစိုးရ လက္ထက္မွာ ဘယ္လို ျမန္မာကဗ်ာေတြ ေရးၾကမွာလဲ။ ၂၀၁၅ ႏိုဝင္ဘာလထဲမွာ ျပင္သစ္သံရံုးက ႀကီးမွဴးက်င္းပတဲ့ ေဆြးေႏြးပြဲတစ္ခုမွာ သတင္းေထာက္အမ်ိဳးသမီး တစ္ဦးက ေျပာသြားတာ ၾကားခဲ့ပါတယ္။ “ေဒၚေအာင္ဆန္းစုၾကည္ အစိုးရ တက္လာတဲ့အခါ သတင္းေထာက္ေတြက အစိုးရကို ေဝဖန္ေျပာဆိုစရာရွိရင္ ေျပာဆိုတဲ့အခါ လူေတြက မုန္းၾကမွာလား” တဲ့။ အဲဒီလိုဆန္ဆန္ပါပဲ။ အစိုးရသစ္ လက္ထက္မွာ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးဆိုင္ရာ အားနည္းခ်က္ေတြ၊ စနစ္ရဲ႕အျပစ္ေတြ၊ မေျပလည္ေသးတဲ့ လူမႈဘဝေတြကို ကဗ်ာထဲ ထင္ဟပ္ခ်င္တဲ့အခါ အရင္အစိုးရတုန္းက ေရးခဲ့ၾကသလို လက္ခုပ္သံေတြ ၾကားရပါဦးမလား။ ဒီလိုမွမဟုတ္ဘဲ အစိုးရေကာင္းေၾကာင္း၊ ေဒၚေအာင္ဆန္းစုၾကည္ကို ဘယ္လိုခ်စ္ေၾကာင္းေတြ ေရးၾကရင္ေရာ ဘုန္းေတာ္ဘြဲ႕ ျဖစ္ေနမလား။ 

ဒီမိုကေရစီစနစ္ေအာက္မွာ လြတ္လပ္တာေတြ အဆင္ေျပတာေတြ မ်ားလာရင္ ကဗ်ာေရးဖို႔ ကုန္ၾကမ္းေတြ ပိုခက္ခဲလာမလား။ ဖိႏွိပ္တဲ့စနစ္ ေခတ္ကုန္သြားလို႔ ေတာ္လွန္ေရးမရွိတဲ့ ႏိုင္ငံေရးဟာ ပ်င္းစရာေကာင္းသြားခဲ့ရင္ ရုိးအီသြားရင္ အခ်စ္အေၾကာင္းတို႔၊ သဘာဝဝန္းက်င္ ေရေျမေတာေတာင္အေၾကာင္း တို႔ ျပန္ေရးၾကမွာလား။ ဒီလိုမွမဟုတ္ဘဲ ထုိင္ဝမ္နဲ႕ကိုရီးယားက စာေရးဆရာေတြ ေျပာခဲ့သလို “ငါ” ကိုပဲ ဗဟုိျပဳလာၾကမွာလား။ အေရးအသားဆိုင္ရာ၊ ဟန္ဆိုင္ရာ တီထြင္ဆန္းသစ္မႈေတြဆီကို ပို စိတ္ပါၾကမွာလား။ လူမႈေရး၊ ဘာသာေရး ဆိုင္ရာ ပိုမိုပြင့္လင္းတဲ့ အေရးအသားေတြ ထြက္လာမွာလား။ အျငင္းပြားဖြယ္ေတြ ျဖစ္လာမွာလား။ အမ်ားျပည္သူ လူေတြနဲ႕ပိုနီးစပ္မွာလား ပိုေဝးကြာမွာလား။ ဖတ္သူေတြက လိုက္လာမွာလား။  အစိုးရသစ္လက္ထက္က်မွ ကဗ်ာ စေရးသူေတြကေရာ အရင္လူေတြရဲ႕ လက္ရာနဲ႕ ဘယ္လိုကြာျခားမလဲ။ ဒီ့ထက္ စိတ္ဝင္စားစရာေကာင္းတဲ့ ေမးခြန္းတစ္ခုကေတာ့ ကဗ်ာေတြ ပိုေကာင္းလာမွာလား။ ကိုယ္တုိင္လည္းေတြးေတာရင္း ဆက္လက္ေစာင့္ၾကည့္သြားဖို႔ျဖစ္ပါတယ္။

ပန္ဒိုရာ

၂၁.၃.၂၀၁၆ (ကမၻာ့ကဗ်ာေန႔)